Günebakış Trabzon Haber yazarı Mustafa Yazıcı, yıllar önce kaleme aldığı yazısında Trabzon’un tarihî ve kültürel önemine dair çarpıcı bir değerlendirme yaparak, bu kadim şehrin dünya tarihindeki yerini yeniden vurgulamıştır. Trabzon, sadece Türkiye için değil, dünya için de tarihi, kültürel ve stratejik açıdan büyük bir öneme sahiptir. Yazıcı, Trabzon’un sahip olduğu bu derin geçmişi anlatırken, hem Türklerin hem de diğer medeniyetlerin izlerini taşıyan bu kadim şehir hakkında daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulduğunun altını çizmiştir.
İşte Mustafa Yazıcı’nın Kaleme Aldığı Yazının Detayları…
Trabzon için ne kadar kitap yazılsa azdır. Çünkü: Dünyanın en eski sekiz Şehrinden birisidir. Bu şehirler Trabzon, Kudüs, Kahire, Yeni Delhi, Mekke (Bekke), Pekin, Şâm (Sam, Dımışk) ve Bâbil’dir. Demek ki; Türkiye’de kurulan en eski şehir Trabzon’dur. bugünkü Türkiye’de yedi tarih ve kültür şehrinden biri de Trabzon’dur. Bu şehirler, Trabzon, İstanbul, Manisa, Edirne, Bursa, Sinop ve Diyarbakır’dır. Her devirde önemli ve söz sahibi bir Dünya kenti olan Trabzon adını duyunca hayranlık duymayan yoktur. Dünyanın en işlek devri olan İpek Yolu devrinde bütün yollar Trabzon’a çıkar, bütün yollar Trabzon’dan geçerdi. Ümit Bumu ve Baharat yoluyla Süveyş Kanalı yolunun bulunması ve faaliyete geçmesi Trabzon yolundan çok sonradır.
Dünyada bugünkü 25 milyonluk Tokyo bile yokken Trabzon vardı. Paris, Londra, İstanbul, Atina, Roma gibi şehirler Trabzon’dan çok sonra kurulmuşlardır. Bu nedenle Trabzon’da tarih boyu Türk vardır. Trabzon’un fethinden önce de Trabzon’un fethinden önce de Trabzon’un kurucuları olan Turani kavimler Trabzon’da yaşıyorlardı. Bugünkü Trabzon Müslüman bir Türk şehridir. Onun bu şöhretini çekemeyenler onu olduğundan başka türlü göstermeye çalışmaktadırlar. Bu ise Trabzon Tarihine ve tarih ilmine aykırıdır. Tarihte ilim, kültür ve sosyoloji konuşur. İdeolojiler partizanlık misâli geçersizdir.
Bugünkü Trabzon’a da bütün kara, deniz ve hava yolları açıktır. Sadece demiryolu eski nahiyesi olan Samsun’dan Trabzon’a uzanamamıştır. O da pek yakında gerçekleşecektir.
Trabzon’un uluslararası bir dünya kenti olması; burayı ziyaret edenlere bir kıtapçık hazırlamaya bizi mecbur etti. Şehrimizi tanıtmak, ziyaretçilere kolaylık göstermek bizi mutlu ediyor. Kaldı ki öğrencilere de böyle bir el kitapçığı lazımdır.
Uluslararası şöhrete sahip yabancı tarihçilerden Hrozny, Texier, Lowry, Banaret, Bjişkyan, Fallmerayer, Finley, Miller, Us. penski ve onlar gibiler hiç vatanları olmadıkları halde Trabzon için tarih kitabı yazdıkları halde bizler (bugünün Türkiye Tarih. çıleri, Trabzonlu yazar-çizerler) ne güne duruyoruz? Hıç olmazsa tarih kültürü ve kültür tarihi olarak bir şeyler yazamaz mıyız? El bette yazarız ve de bu konuda çok geç kalındığını da anladık.
Bu nedenle Trabzon Tarihine, Tarih Kültürüne, Trabzon’a ve Trabzonlulara, Karadenizlilere sahip çıkan işadamlarımıza, hatta art niyet taşımayan yabancı yazarlara ve tarihçilere de Trabzon, Karadeniz, Trabzonlular ve Karadenizliler adına, bütün Türkiye adına çok çok teşekkür ediyorum. Alman Tarihçisi Fallmerayer’in Trabzon’la ilgili kitabının adı “Trabzon İmparatorluğunun Tarihi” adını taşır.
1827’de Münih’te yazılmıştır. Amerikalı araştırmacı Heath Lowry’nin kitaplarında “Ayaklı Kütüphane” diye anlattığı rahmetli Ahmet Canbali Hoca bize “iki yabancı tarihçinin Trabzon tarihine güvenebilirsiniz” demişti. Biri bu Alman tarihçi Fallmerayerdir. Diğeri İtalyan Hrozny’dir. Ben bunlara Uspenski, Bjışkyan, Texler ve Lowry’yi de ilave ettim. Ayrıca Finley, Miller ve Banaret gibi yabancı tarihçilerin kitaplarında da güzel bilgiler var.
Rus Arkeolog Uspenskı’ye göre Trabzon Tarıhinın en güzelini Fallmerayer yazmıştır. Finley’in Trabzon tarıhinin adı “Orta Çağlarda Yunanistan ve Trapezunt” tur. 1926 yılında Londrada yazılmıştır. Miller’in Trabzon’la ilgili kitabının adı ise “Trabzon ve Son Yunan İmparatorluğu” dur. 1926 yılında Londra’da yazılmıştır. Charles Texier adlı Fransız yazarının kitabının adı “Küçük Asya”dır. 1862 yılında Pariste yazılmıştır. 1925 yılında Atatürk’ün emriyle Osmanlıca’ya çevrilmiştir.
Trabzon İl Halk Kütüphanesinde 2191 Demirbaş No’da kayıtlıdır. P, Minas Bıjışkyan’ın kitabının adı “Karadeniz kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819” İstanbul Edebiyat Fakültesi tarafından P. Minas Bıjışkyan’ın kitabının adı “Karadeniz kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819” İstanbul Edebiyat Fakültesi tarafından 1969’da İstanbul’da basılmıştır.
Prof. Flyodar İvanoviç Uspenski’nin Trabzon Tarihi 1929’da Leningrand’da yayınlandı. 2003 yılında Araştırmacı Yazar Dr. Enver Uzun tarafından Trabzon’da Rusça’dan Türkçe’ye çevrildi. O da Trabzon’daki araştırmacıların azlığından yakınmıştır.
Amerikalı Araştırmacı Heat W. Lowry’nin kitabının adı “Trabzon Şehrinin İslâmlaşma ve Türkleşmesi (1461-1538)” dir. 1981 yılında İstanbul da Boğaziçi Üniversitesi tarafından yayınlanmıştır.
Türkiye’deki yazarların Trabzon Tarihlerinden birçokları haberdardır. Mahmut Goloğlu’nun, Mehmet Âşığın, Evliya Çelebinin, Şakir Şevket’in, Şemseddin Sami’nin Trabzon’la ilgili kitapları Zaten kolaylıkla temin edilebilmektedir.
