Mahalle-i Mescid-i Der Bâb-ı Bazâr (Pazar Kapısı Mescidi Mahallesi): 1523 Tarihli Tarih Defterinde geçer. 16 Hane idi. Burada “Der Kale-i Zir” ifadesi var olduğundan bu mahallenin de “Aşağı Hisâr” içinde olduğu anlaşılmaktadır. Pazarkapı mahallesi bugün de mevcut olan en meşhur mahallelerdendir.
Bazı kaynaklar Kanüni’nin ailesi Ortahisâr’da oturdugu halde, Pazarkapı’da hekim başının (baş doktorun, baş hekimin) resmi evinde doğduğunu belirtmişlerdir. “Pazarın Kapısı” burada olduğu için, Venedik ve Ceneviz devri ticaretinin eski uluslararası dükkânları burada olduğu için, bu adı almıştır.
Osmanlı dönemi Darphanesinin de burada olduğu da dilden dile söylenir. Osmanlı dönemi dökümhanelerinin burada olduğu bilinir. Bugün Ticaret ve Sanayi Odasıyla Doğu Karadeniz İhracatçıları Birliği’nin burada olması da çok isabetlidir.
Türk Ticaret Sâlnâmesine göre eskiden burada öyle demir döküm atölyeleri vardı ki burada imal edilen demir döküm sobalar – kapılar Avrupa’ya ihraç ediliyordu. Kilitleri bozulsa Avrupalılar tamirinden âciz olduğundan yine Trabzon‘a gönderilerek tamir ettirilirlerdi. “Bezzâz” denilen dokumacıların bir çoğu da bu mahallede idi. Kanuninin giydiği gömleklerin kumaşı da bu mahallede dokunurdu.
Kanuninin Hekim Başısının evi ile Kanüni Çeşmesi ve Hocası Halil Efendi’nin Camisi halâ bu mahallede mevcuttur. Kanüni kadar eski bir mahalledir. Mahalleler, Trabzon’da hep mescid ve camileriyle anıldığı için burası da mescidiyle anılmaktadır.
Ancak mescidi mahalle kadar eski olmakla birlikte mescidin yerine yapılan cami 1752 tarihlidir. Cumhuriyet döneminde de Onun yerine bugünkü Pazarkapı Camii yapılmıştır.
Bu mahallenin Pazarkapı Camii Hamamı ve 8 direkli hamamı olmak üzere çok önemli iki hamamı vardır. Kanüni’den (16. Asırdan) sonra bu mahallelerin birçoğunun orijinalliği korunmamış, Müslüman ve Türk Mahalleleri de tahrip edilmiştir.
